Eindhoven test met steenwol als regenwaterbuffer

In de Eindhovense wijk Strijp wordt op dit moment de Hastelweg klimaatbestendig en waterrobuust gemaakt. Het oude rioleringsstelsel wordt omgevormd naar een gescheiden stelsel met een vuilwaterriool en een hemelwaterriool. Tegelijkertijd wordt in deze straat een waterberging gerealiseerd met steenwol die tot 60 mm regenwater kan bergen bij piekbelasting. Die moet de riolering ontlasten, alsook voor minder water op straat zorgen.

Eindhoven is een van de koplopers in Nederland als het gaat om waterrobuust en klimaatresistent inrichten van de woon- en werkomgeving in de stad. Frank van Ekert, adviseur Stedelijk Waterbeheer bij de gemeente Eindhoven, vertelt dat in Eindhoven circa 1300 km rioolbuizen liggen. Eindhoven heeft een ingewikkeld rioleringsstelsel, dat volledig met elkaar in verbinding staat. “De meeste rioolbuizen gaan 60 tot 80 jaar mee en zijn dan aan renovatie toe”, licht hij toe. “Op basis van inspecties wordt elk jaar ongeveer 6 km gerenoveerd. Inmiddels is 500 km riool uitgebreid of vervangen door een gescheiden rioolstelstel met een vuilwater- en regenwaterbuis.”

De riolering in Nederland bevat overstorten die het overtollige water bij piekbuien afvoeren naar het oppervlaktewater, dat uiteindelijk in natuurgebieden terechtkomt. In Nederland is oppervlaktewater, dus het water in beken, plassen, grachten en rivieren relatief sterker vervuild dan in andere Europese landen. “Nu het klimaat sterk verandert en de piekbuien steeds frequenter en heviger worden, kan de riolering in de stad al dit water niet meer aan, waardoor wateroverlast ontstaat”, zegt Frank van Ekert. “Dat is ongewenst. Daarnaast is de stad sterk verdicht, met meer verharding, meer inwoners en bedrijven en meer aansluitingen op de riolering. Inmiddels zijn we beleidsmatig bezig om bij projecten in de private ruimte het risico op wateroverlast te verminderen.”

Water laten infiltreren is geen optie in Eindhoven. De ondergrond infiltreert heel slecht. Voor de stad is alleen tijdelijk water opslaan en vertraagd afvoeren naar de riolering een reële optie. Sinds 2019 verplicht Eindhoven bij nieuwe projecten in de private ruimte dat waterberging wordt geïntegreerd als extra voorziening voor het opvangen en vasthouden van maximaal 75 mm regenwater binnen het plangebied. Dat is een toename ten opzichte van het waterbeleid van vóór 2019. Dit beleid stelde verplicht dat bij een verhardingstoename die groter was dan 250m², extra waterberging (42 mm per m2) gerealiseerd moest worden. “Volgens het huidige beleid moet voor alle nieuwe verharding minimaal 25 mm en maximaal 75 mm waterberging gerealiseerd worden, ongeacht de oude verhardingssituatie”, zegt van Ekert. “Daarbij geldt wel: hoe groener het plan hoe lager de opgave in mm’s.

Maar ook in de openbare ruimte dient berging te komen. En daarom is het belangrijk om uit te vinden wat de meest doelmatige oplossing is voor de opvang van overtollig water bij piekbuien. Het beste is om het regenwater in het gebied te houden.”

Steenwol als waterbuffer

En zo gezegd, zo gedaan. Bij de renovatie van het rioleringsstelsel in de Hastelweg in Eindhoven wordt het steenwol waterbuffersysteem van Rockflow als experiment toegepast als een technische oplossing om regenwater tijdelijk vast te houden daar waar het valt. “Op de Hastelweg zit een hoogteverloop richting Willemstraat”, vertelt Van Ekert. “Water stroomt daar naar het laagste punt, waardoor daar veel wateroverlast kan ontstaan. Daarom is er binnen dit project gekozen voor een waterberging die 60 mm regenwater kan bergen en vasthouden. Daarmee kunnen we de wateroverlast in de Willemstraat niet volledig oplossen, maar wel verminderen”, zegt Van Ekert.

Bij het project in Strijp heeft Eindhoven nadrukkelijk voor Rockflow (onderdeel ROCKWOOL Group) gekozen om dit steenwol waterbuffersysteem te kunnen vergelijken met al andere reeds toegepaste ondergrondse oplossingen voor waterberging in de stad. Op die manier is proefondervindelijk vast te stellen welke oplossing voor welke situatie het meest geschikt is voor toekomstige projecten. “Bij dit project is bijvoorbeeld de ruimte voor maatregelen beperkt vanwege het hoge grondwaterpeil en smalle wegprofiel. Steenwol is dan geschikt omdat het naar verhouding compact en flexibel is”, zegt Frank van Ekert van de gemeente Eindhoven. “Het is belangrijk voor ons om ervaring op te doen met de aanleg en het beheer van voorzieningen voor de opvang van overtollig water bij piekbuien.”

Rob Driessen, Market Developer bij ROCKWOOL Rainwater Systems, is betrokken bij het project in de Hastelweg. “Steenwol is een natuurlijk mineraal product dat heel poreus is en 95% van zijn volume aan water kan absorberen. Door het netwerk van vezels is het zeer stevig, waardoor het zelfs onder een weg kan toegepast worden. Het bodemoppervlak van een Rockflow systeem gaat niet dichtzitten en blijft altijd open voor het infiltratie van regenwater in de ondergrond.”

Wateroverlast van een piekbui kan voor een groot deel opgevangen worden door het steenwol buffersysteem en vertraagt worden afgevoerd naar de riolering. “Zo wordt die ontlast”, zegt Driessen. “Een van de belangrijkste oorzaken dat het oppervlaktewater in Nederland van slechte kwaliteit is, is omdat er in het rioleringsstelsel veel overstorten zijn. Elke keer dat de riolering overbelast is, krijg je een overstort op het oppervlaktewater. Dat wil zeggen dat het sanitair afvalwater in bijvoorbeeld natuurgebieden wordt gestort. In Eindhoven zijn 29 overstorten op oppervlaktewater. Door water vooraf op te vangen en te vertragen, kun je het aantal overstorten per jaar beperken naar bijvoorbeeld één overstort om de paar jaar. Dan heb je al een grote verbetering van het oppervlaktewater bereikt.”

Driessen bekijkt ook in welke mate we het water kunnen hergebruiken, bijvoorbeeld om planten in de openbare ruimte van water te voorzien. “Met hergebruik van regenwater staan we in Nederland nog niet zo ver als in België,” zegt Driessen. Het systeem van steenwol elementen is vrij makkelijk en flexibel te installeren, op maat te snijden en aan te passen in een beperkte ruimte, zonder dat het materiaal lek raakt of beschadigt. Het systeem is relatief nieuw. Het is vier jaar op de markt. Momenteel zijn er al ruim 150 projecten mee gerealiseerd, onder meer onder wegen, parken, parkeerplaatsen en wadi’s. Het product zal de komende maanden een CE-keurmerk krijgen, waardoor het ook in België kan toegepast worden.

Sabine van Rooij is onderzoeker en landschapsecoloog bij de Wageningen University & Research. Zij benadrukt dat het probleem van wateroverlast altijd globaal moet bekeken worden. “Als eerste wil je je waterprobleem oplossen door te kijken naar het omliggende landschap en de mogelijkheden die de ondergrond biedt”, zegt van Rooij. “Als dat niet voldoende mogelijkheden biedt om wateroverlast te voorkomen dan kunnen technische oplossingen zoals met Rockflow het laatste gat dichten. Je hebt een systeemaanpak nodig. Je moet naar het hele natuurlijke systeem kijken.

Ook met groene oplossingen zoals met een groendak kan je water bufferen. Als je je stad vol groendaken legt, heb je minder capaciteit van je riolering nodig bij piekbuien. Groendaken geven een deel het regenwater met vertraging af waardoor de riolering niet de hele piek tegelijk te verwerken krijgt.

Landschap biedt veel potentie waarmee je veel kan opvangen. Met de inrichting van het landschap kan je al veel oplossen. Daar zijn al veel plekken waar je water kan vasthouden. Je kan al veel zaken doen, alvorens de riolering te gaan vergroten of wateroverlast met technische ingrepen op te lossen.

De eerste vraag die we ons zouden moeten stellen is: Wat kunnen we doen met de ondergrond en de omgeving?.” Sabine van Rooij geeft een concreet voorbeeld. “Om wateroverlast op een speelpleintje op te lossen, heeft de focus op alleen dat pleintje weinig zin”, zegt van Rooij. “Uiteraard kan voor wateroverlast bij dat pleintje een technische oplossing nodig zijn, maar het probleem moet je eerst in een groter perspectief zien. Door in het natuurlijke systeem in én bovenstrooms van het stedelijk gebied de mogelijkheden te benutten die het landschap biedt om het water te laten zijgen en trager af te voeren wordt het watersysteem klimaatresistent. Als je wateroverlast probeert te voorkomen in een gebied waar alle beken bij elkaar komen, is het letterlijk dweilen met de kraan open.

Wateroverlastproblemen zijn niet alleen met rioolrenovatie of andere ondergrondse oplossingen op te lossen. Eigenlijk wil je deze problematiek veel robuuster oplossen dan met alleen lokale, technische oplossingen. Als je het landgebruik en de inrichting van de stad en het bovenstroomse ommeland baseert op de natuurlijke ondergrond, en de potentie van het landschap voor het voorkomen van wateroverlast benut, pak je wateroverlast en verdroging op een robuuste manier aan. Hierdoor verbetert niet alleen de waterkwaliteit op een natuurlijke manier, maar profiteren ook het landschap, de biodiversiteit en de leefomgeving in en om de stad.”

Ook kunnen meer groene, bloemrijke gebieden in en om de steden helpen om de stedelijke gebiedsomgeving leefbaar te houden. “Het gaat hitte tegen, en maakt de leefomgeving biodivers, waardoor ook de kans op plagen zoals die van de eikenprocessierups afneemt”, zegt van Rooij. “Om de klimaatdoelstellingen van 2050 te kunnen halen, vraagt het veel meer dan op lokaal niveau technische oplossingen toepassen om natte voeten te voorkomen. We moeten streven naar een meer integrale oplossing en kijken naar de relatie tussen steden en het omliggende landschap. De integrale aanpak voor de waterproblematiek moet een prominente rol spelen in elk bouwplan in Nederland om steden leefbaar te houden. Daarvoor is samenwerking tussen diverse partijen nodig; het is niet zo dat één organisatie, zoals een gemeente, dit alleen kan oplossen”, aldus Van Rooij.

In het kader van de klimaatadaptatie is elke gemeente in Nederland trouwens verplicht om in kaart te brengen welke gebieden in de stad risico lopen als het gaat over wateroverlast en hittestress. Dit is nodig om de samenleving minder kwetsbaar te maken voor klimaatontwrichting. Dat het klimaat verandert heeft iedereen nu wel op het netvlies staan. Vandaar dat steeds meer gemeenten hier aandacht aan besteden, zeker nadat de afgelopen drie jaar het ene na het andere klimaatrecord is gebroken met in 2018 de droogste zomer en in 2019 de hevigste hoosbuien ooit.

Uit statistieken van het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) blijkt dat in 2019 het aantal dagen met extreme regenbuien (>50 mm neerslag per dag) met 60% is toegenomen sinds de jaren 60. De waterproblematiek krijg je niet alleen opgelost door maatregelen toe te passen op openbaar terrein. Ecologisch gezien hangt het waterrobuust en klimaatbestendig inrichten van stedelijke gebieden vast aan een bredere aanpak dan het lokaal toepassen van technische oplossingen.